زردی در نوزادان و انواع آن

انواع زردی در نوزادان از جمله موضوعاتی است که در انتخاب روش درمان این بیماری مهم است؛ در واقع در قدم اول لازم است زردی نوزاد را بشناسیم و سپس با انواع آن آشنا شویم. آشنایی و تشخیص انواع زردی نوزاد به والدین و پزشک متخصص کمک می‌کند تا روش درمانی مناسب با شرایط نوزاد را انتخاب کنند؛ بنابراین در این مقاله سعی بر آن داریم که  درباره‌ی انواع زردی در نوزادان صحبت کرده و علل بروز هر یک را بررسی کنیم.

اجاره دستگاه زردی نوزاد:انواع+کارکرد+مزایا و قیمت!

زردی نوزاد چیست؟

در ابتدا باید بدانیم زردی نوزاد چیست و در آن شرایط چه اتفاقی می‌افتد؟ زردی نوزاد به انگلیسی neonatal jaundice یکی از بیماری‌های شایعی است که اغلب نوزادان روزهای اول تولد (معمولا روز دوم یا سوم) به آن مبتلا می‌شوند. این بیماری که یکی از علائم اصلی آن زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم است، به دلیل افزایش غلظت بیلی روبین در خون رخ می‌دهد. به بیماری زردی نوزاد در پزشکی هیپربیلی روبینمی یا ایکتر نوزادی گفته می‌شود؛ اما بسیاری معتقدند زردی نوزاد به خودی خود یک بیماری نبوده چرا که در روزهای ابتدایی تولد نوزاد، اندام کبد کاملا تکامل نیافته و بنابراین توانایی متابولیزه کردن بیلی روبین اضافی را که ناشی از تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز خون می‌باشد؛ ندارد.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: زردی نوزاد چیست و چگونه درمان می‌شود؟ 

بیلی روبین و نقش آن در زردی نوزاد

بیلی روبین یکی از پیگمان‌های زرد رنگ صفراوی است و همانطور که قبلا اشاره کردیم در اثر تجزیه و پاره شدن گلبول‌های قرمز خون حاوی اکسیژن در بدن، به درون خون آزاد می‌شود. در واقع بیلی روبین محصولی ثانویه است و عامل اصلی رنگ زرد در ادرار و مدفوع می‌باشد. این ماده توسط کبد تصفیه شده، از صفرا و مجاری گوارشی عبور کرده و در نهایت جهت دفع به کلیه‌ها و یا روده منتقل می‌شود.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: نقش بیلی روبین در زردی نوزاد

زردی نوزاد در روزهای ابتدایی زندگی ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از این دلایل افزایش غلظت بیلی روبین در خون است که به آن اصطلاحا هایپر بیلی ر‌وبنیمی یا ایکتر نوزادی می‌گویند. نوزادان تازه متولد شده سطح بیلی روبین بالاتری دارند چرا که تعداد گلبول‌های قرمز حامل اکسیژن در آن‌ها بیش‌تر است.از آنجایی که هنوز کبد نوزاد نارس است؛ موجبات افزایش غلظت بیلی روبین در بدن و زردی نوزاد فراهم خواهد شد. در این شرایط شاهد بروز زردی فیزیولوژیک از سر و چشم نوزاد هستیم؛ علائم آن سپس روی قفسه سینه و شکم ظاهر شده و در نهایت به بدن و پاهای وی برسد؛ در ادامه به زردی فیزیولوژیک و انواع مختلف آن خواهیم پرداخت.

انواع زردی در نوزادان

زردی نوزاد انواع مختلف دارد که هر کدام بنا به دلایل متفاوتی ایجاد می‌‎شود. به نقل از National Library Of Medicine زردی ممکن است به یکی از شکل‌های زیر در نوزادان بروز کند:

• زردی فیزیولوژیک یا طبیعی
• زردی پاتولوژیک
• زردی ناشی از شیر مادر

زردی فیزیولوژیک یا طبیعی

زردی فیزیولوژیک از روز دوم یا سوم تولد شروع شده و در روز پنجم به اوج خود می‌رسد؛ پس از آن به‌ تدریج در عرض چند روز کاهش یافته و سپس به طور کامل از بین می‌رود. همانطور که قبلا اشاره کردیم، در نوزادان به دلیل تولید بیش‌تر و تجزیه‌ی سریع‌تر گلبول‌های قرمز خون در چند روز ابتدایی پس از تولد، نسبت به بزرگسالان غلظت بیلی روبین بیش‌تری در خون آن‌ها وجود دارد.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: زردی فیزیولوژیک

معمولا کبد وظیفه‌ی فیلتر بیلی روبین را از جریان خون داشته و به روده منتقل می‌کند. اما به دلیل کبد نارس در نوزادان تازه متولد شده، اغلب این فرآیند به خوبی انجام نمی‌شود. بنابراین افزایش بیلی روبین تجمع یافته در خون، موجب بروز علائم زردی نوزادی می‌شود. این زردی را که ناشی از شرایط طبیعی نوزاد می‌باشد، زردی فیزیولوژیک می‌نامند.

زردی ناشی از ناتوانی کبد در دفع بیلی روبین

زردی فیزیولوژیک همانطور که به آن اشاره شد، ممکن است به خاطر نارس بودن کبد و ناتوانی آن در دفع بیلی روبین رخ دهد. زردی نوزاد معمولا 2 تا 3 روز پس از تولد ایجاد شده و حتی اگر اقدام درمانی خاصی برای آن صورت نگیرد، معمولا تا رسیدن نوزاد به سن 2 هفتگی، خود به خود برطرف می‌شود؛ چرا که رفته رفته کبد نوزاد تکامل پیدا می‌کند و قابلیت‌های لازم برای دفع بیلی روبین و سایر وظایف خود را انجام خواهد داد.

زردی ناشی از نقص شیردهی

همان‌طور که از نام آن پیدا است، زردی ناشی از نقص شیردهی به دلیل کم یا ناکافی بودن شیر مادر بروز می‌کند؛ در واقع عدم تامین مناسب نوزاد به لحاظ تغذیه، موجب زردی وی خواهد شد. اصولا علائم این نوع زردی از چند هفته تا چند ماه ادامه دارد؛ اما با افزایش کیفیت تغذیه‌ی مادر و افزایش شیر او، رفته رفته بهبود پیدا می‌کند.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: تغذیه مناسب در زمان زردی نوزاد

همانطور که می‌دانیم شیردهی به نوزاد در روزهای آغازین تولد بسیار مهم است؛ چرا که طبع شیر سرد است. بنابراین با شیردهی مکرر و منظم به نوزاد، دفع نوزاد نیز بیش‌تر می‌شود. در این شرایط شاهد کاهش علائم زردی نوزاد، دفع بیلی روبین اضافی خون و درمان زردی در بدن نوزاد خواهیم بود. به خاطر داشته باشید در صورتی که شیر مادر کم و میزان زردی نوزاد زیاد باشد، لازم است تغذیه‌ی نوزاد از طریق شیر خشک تا زمان کاهش علائم زردی انجام شود.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: نحوه صحیح شیردهی به نوزاد

زردی ناشی از نارس بودن نوزاد

اگر مدت زمانی که نوزاد درون رحم مادر است کمتر از 37 هفته و یا نوزاد با وزن کم‌تر از 2 کیلو و 500 گرم به دنیا آمده باشد؛ نوزاد نارس نامیده می‌شود. تحقیقات نشان داده از هر 10 نوزاد نارس، 8 نوزاد به زردی مبتلا می‌شوند. اغلب علائم زردی در این نوزادان در 24 ساعت ابتدایی تولد بروز می‌کند.

به خاطر داشته باشید در نوزادان نارس نیز، اندام کبد هنوز بالغ نشده و نارس می‌باشد؛ در واقع زردی نوزادان نارس در روزهای پنجم تا هفتم بعد از تولد به اوج خود می‌رسد و رفع زردی در آن‌ها به جای 2 هفتگی در 2 ماهگی رخ خواهد داد.

زردی پاتولوژیک

در این موارد زردی نوزاد اغلب خیلی زودتر از شکل رایج بوده و 24 ساعت اول تولد، به صورت پاتولوژیک یا بیمارگونه رخ می‌دهد. بنابراین نوزاد باید توسط پزشک بررسی و تحت درمان قرار گیرد؛ چرا که گاها دیده شده به دلیل یک اختلال زمینه‌ای، ممکن است نوزاد دچار زردی شود. در این صورت می‌توان دلیل زردی را یکی از عوامل عفونت‌های خونی، ناسازگاری خون بین مادر و جنین و یا کوفتگی شدید دانست.

اگر زردی در هفته‌ی دوم و بعد از آن رخ داده یا تداوم داشته باشد؛ ممکن است به دلیل اختلال عملکرد کبد و گلبول‌های قرمز، عفونت‌های شدید یا اختلالات آنزیمی باشد. 

دلایل زردی پاتولوژیک عبارتند از:

• عفونت مجاری ادراری
• ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد
• سندرم کریگلر – نجار(Crigler – Najjar)
• انسداد یا مشکل در مجاری صفراوی و کیسه صفرا
• بیماری فاکتور رزوس (Rhesus factor disease)
• کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) یا عدم ترشح کافی هورمون تیروئید
• نقص آنزیمی وراثتی به نام نقض گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز (G6PD)

زردی ناشی از شیر مادر

به زردی ناشی از شیر مادر Breast milk jaundice می‌گویند. در این نوع از زردی در ترکیب شیر مادر، ماده‌ای یافت شده که توانایی کبد را برای تغییر شکل و دفع بیلی روبین کاهش می‌دهد. بنابراین با ورود این ماده از طریق شیر او به خون نوزاد، علائم زردی رخ می‌دهد.

این شکل از زردی عموما بی‌خطر است و طی چند هفته‌ی ابتدایی تولد نوزاد رخ می‌دهد. با این حال ممکن است بروز این شرایط برای مادران نگران کننده باشد؛ زیرا در صورتی که درمان نشود، می‌تواند موجب آسیب به نوزاد شود. مشکلاتی مانند نارسایی کبدی، آنمی، خستگی و کاهش اشتها مواردی است که ممکن است رخ دهد؛ لذا تشخیص صحیح و مداخله به موقع درمانی برای حفظ سلامت و رشد سالم نوزاد ضروری است. زردی ناشی از شیردهی، مدت زمان زیادی برای درمان نیاز دارد و درمان آن اصولا بین 3 تا 12 هفته طول می‌کشد.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: زردی ناشی از شیر مادر چیست و چگونه درمان می‌شود؟ 

جهت بیان علت‌های وقوع زردی در شیر مادر، نظریه‌های مختلفی وجود دارد. یکی از رایج‌ترین علت‌هایی که برای زردی شیر مادر بیان شده است، همانطور که در بالا اشاره شد، وجود یک ماده در شیر مادر است که موجب عدم تجزیه‌ی بیلی روبین حاضر در کبد نوزاد می‌شود؛ بنابراین در این شرایط زردی در نوزاد رخ می‌دهد. در واقع منظور از زردی شیر مادر ایجاد رنگ زرد در شیر نیست؛ بلکه بروز بیماری زردی در نوزاد است که به علت خوردن شیر مادر به وجود می‌آید.

بروز زردی ناشی از شیردهی بسیار نادر است و تنها کمتر از 3 درصد از نوزادان هستند که به این بیماری مبتلا می‌شوند. باید توجه داشت که زردی ناشی از نقص شیردهی، با زردی ناشی از شیر مادر متفاوت است؛ زردی ناشی از نقص شیردهی به دلیل کمبود شیر مادر رخ داده و زردی ناشی از شیر مادر بخاطر وجود ماده‌ای در شیر که مانع از تجزیه‌ی بیلی روبین در خون می‌شود.

تفاوت زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک

تفاوت اصلی بین زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک در علت بروز و طول مدت آن است. علت زردی فیزیولوژیک طبیعی است و معمولاً در طول چند سه روز ابتدایی پس از تولد از رخ می‌دهد؛ همچنین به تنهایی به درمان خاصی نیاز ندارد. در مقابل زردی پاتولوژیک علتی پایدار و مشخص دارد و معمولاً نیاز به درمان پیدا خواهد داشت. این نوع زردی می‌تواند به علت عوارض بیماری‌هایی مانند بیماری‌های کبدی، سنگ صفراوی، عفونت‌های ویروسی، مشکلات خونی و آنمی، برخی داروهای معین، و یا برخی بیماری‌های ژنتیکی رخ دهد. همچنین، زردی پاتولوژیک معمولاً به مدت بیشتری از زردی فیزیولوژیک ادامه دارد و باید با تشخیص علت اصلی و درمان آن، مداخله شود.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: زردی نوزاد را چگونه درمان کنیم؟

کلام آخر

در این مقاله با انواع زردی در نوزادان و علل بروز آن آشنا شدیم؛ نکته‌ی مهم در رابطه با این بیماری است که بسته به شرایط تولد و فیزیک نوزاد، نسبت به تشخیص به موقع علائم زردی نوزاد و معاینات بدو تولد مخصوصا در 72 ساعت ابتدایی آن اقدام گردد؛ چرا که در صورت عدم درمان، موجب عوارض جبران ناپذیری منتظر نوزاد خواهد بود. شناخت انواع زردی در نوزادان به تبع عوامل ایجاد آن‌ و درجه زردی نوزاد، به ما در اتخاذ روش مناسب برای درمان به موقع کمک می‌کند. 

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: عوارض زردی نوزاد 

زردی فیزیولوژیک

زردی ناشی از شیر مادر چیست و چگونه درمان می‌شود؟

زردی نوزاد | رایج‌‌ترین مشکل تازه متولد شده‌ها

دستگاه زردی نوزاد (فتوتراپی) + نحوه استفاده از انواع آن