زردی ناشی از شیر مادر چیست و چگونه درمان می‌شود؟

زردی ناشی از شیر مادر یا زردی ناشی از شیردهی یکی از انواع زردی نوزاد می‌باشد و همانطور که از نام آن پیداست این نوع زردی در برخی موارد ممکن است به دلیل تغذیه از شیر مادر، در نوزاد ایجاد شود. در این شرایط با تشخیص پزشک متخصص می‌توان به کمک دستگاه فتوتراپی، نسبت به درمان این بیماری اقدام کرد. سوال مهمی که همواره توسط والدین پرسیده می‌شود، این است که زردی ناشی از شیر مادر چه مدت طول می‌کشد؟ در این مقاله قصد داریم با به طور مفصل با این نوع زردی، روش‌های درمان آن و مدت زمان بهبودی بیماری صحبت کنیم؛ لطفا با ما همراه باشید.

انواع زردی نوزاد و علل بروز آن

زردی نوزاد به انگلیسی neonatal jaundice یکی از بیماری‌های شایعی است که اغلب نوزادان از بدو تولد به آن مبتلا می‌شوند. در بسیاری از مواقع حدود 60 درصد از نوزادان پس از تولد دچار زردی می‌شوند و علائم آن با بروز زردی در رنگ پوست و سفیدی چشم نوزاد نمایان می‌شود .این بیماری انواع مختلف دارد که هر کدام بنا به دلایل متفاوتی ایجاد می‌‎شود؛ همانطور که احتمالا می‌دانید دلیل اصلی این بیماری، افزایش بیش از حد بیلی روبین در خون آن‌هاست.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: زردی نوزاد چیست و چگونه درمان می‌شود؟

در چند روز ابتدایی پس از تولد، نوزادان به دلیل تولید زیاد و تجزیه‌ی سریع‌تر گلبول‌های قرمز خون، غلظت بیلی روبین بیش‌تری در خون‌شان نسبت به بزرگسالان وجود دارد. معمولا کبد وظیفه‌ی فیلتر بیلی روبین را از جریان خون داشته و به روده منتقل می‌کند؛ اما به دلیل کبد نارس در نوزادان تازه متولد شده، این فرآیند اغلب به خوبی انجام نمی‌شود. 

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: نقش بیلی روبین در زردی نوزاد

بنابراین افزایش بیلی روبین تجمع یافته در خون، موجب بروز علائم زردی نوزادی می‌شود؛ این زردی را که ناشی از شرایط طبیعی نوزاد می‌باشد، زردی فیزیولوژیک می‌نامند. به طور کلی تحقیقات نشان داده زردی ممکن است به یکی از شکل‌های زیر در نوزادان بروز کند:

• زردی فیزیولوژیک یا طبیعی
• زردی پاتولوژیک
• زردی ناشی از شیر مادر

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: زردی فیزیولوژیک

زردی ناشی از شیر مادر

یکی از مشکلاتی که ممکن است برای برخی مادران حین شیردهی رخ دهد، بروز زردی ناشی از شیر مادر یا زردی ناشی از شیردهی است که با زردی ناشی از نقص شیردهی، متفاوت است. این نوع زردی، عارضه‌ای است که در زمان شیردهی اتفاق افتاده و اغلب زمان شروع آن، هفته‌ی اول پس از تولد نوزاد است؛ با این حال ممکن است علائم آن حدود سه ماه بعد از تولد نوزاد نیز مشاهده شود.

درحالت کلی زردی شیر مادر که پس از هفته اول زندگی مشاهده می‌شود؛ احتمالاً به علت یکی از دو مورد زیر است:

• عواملی در شیر مادر وجود دارد که موجب جذب بیلی روبین از روده‌ی نوزاد می‌شود.
• عواملی که موجب بازدارندگی پروتئین‌های خاص کبد نوزاد، در تجزیه بیلی روبین می‌شود.

این شکل از زردی عموما بی‌خطر است؛ با این حال ممکن است بروز این شرایط برای مادران نگران کننده باشد. به خاطر داشته باشید زردی ناشی از شیر مادر مانند سایر انواع زردی، در صورتی که درمان نشود؛می‌تواند موجب آسیب به نوزاد شود. مشکلاتی مانند نارسایی کبدی، آنمی، خستگی و کاهش اشتها از عوارضی است که احتمال دارد رخ دهد؛ بنابراین تشخیص صحیح و مداخله به موقع درمانی برای حفظ سلامت و رشد سالم نوزاد ضروری است.

 با توجه اینکه سطح بالای بیلی روبین می‌تواند منجر به طیفی از آسیب مغزی و عوارض جدی و حتی مرگ نوزاد شود؛ آگاهی مادران از چگونگی ایجاد زردی طبیعی و غیرطبیعی و خصوصا زردی ناشی از شیر مادر ضروری است.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: عوارض زردی نوزاد

علت بروز زردی ناشی از شیر مادر

نظریه‌های مختلفی در رابطه با علت وقوع زردی ناشی از شیر مادر وجود دارد؛ به نقل از CDC یکی از رایج‌ترین علت‌هایی که برای آن بیان شده است، وجود یک ماده در شیر مادر است که موجب عدم تجزیه‌ی بیلی روبینی موجود در کبد نوزاد می‌شود. بروز این نوع از زردی در نوزادان بسیار نادر است و تنها کمتر از 3 درصد از آن‌ها به این بیماری مبتلا می‌شوند؛ همچنین طبق گفته‌ی محققان و پزشکان، بروز این شرایط ممکن است وراثتی نیز باشد.

زردی ناشی از شیر مادر چه مدت طول می‌کشد؟

اکثرا دیده شده زمانی که نوزادی به بیماری زردی ناشی از شیر مادر مبتلا می‌شود، هیچ واکنش خاصی نشان نمی‌دهد و طی چند روز درمان می‌شود. با این حال ممکن است درمان آن تا 3 ماه نیز طول بکشد. لازم به ذکر است معمولا زردی ناشی از شیر مادر شدید نیست و شیردهی می‌تواند ادامه داشته باشد اما در صورتی که با تشخیص پزشک شیردهی قطع شد؛ مادر نوزاد از جنبه‌ی حفظ کیفیت شیر خود باید اقدامات لازم را تحت نظارت پزشک انجام دهد.

علائم و تشخیص زردی ناشی از شیر مادر

لازم است بابت بررسی احتمال بروز عارضه‌ی زردی شیر مادر، حالات و علائم نوزاد را به مدت یک هفته بررسی کنید؛ حتی با مراجعه به پزشک، امکان شروع درمان اولیه وجود دارد. علائم این نوع از زردی مشابه با زردی فیزیولوژیک نوزاد است و شامل تغییر رنگ پوست نوزاد به زرد، زردی سفیدی چشم‌ها، خستگی، بی‌حالی نوزاد و گریه‌های طولانی و بلند می‌باشد. با مشاهده‌ی هر یک از علائم در نوزاد، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا درمان نوزاد شروع شود؛ اما توجه داشته باشید تا زمان مراجعه به پزشک، شیردهی به نوزاد هیچ گونه خطری نخواهد داشت.

در برخی مراکز، مشاور شیردهی برای راهنمایی مادران آموزش دیده‌اند و در خصوص مسائل مختلف مربوط به آن تخصص دارد. ایشان ابتدا وضعیت شیردهی را زیر نظر می‌گیرد تا مطمئن شود که نوزاد به درستی سینه را گرفته است و به مقدار کافی شیر دریافت می‌کند.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: نحوه صحیح شیردهی به نوزاد

در ادامه برای تشخیص مشکل زردی ناشی از شیردهی، روش‌هایی مانند ارزیابی رنگ پوست نوزاد، اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین در شیر مادر و بررسی سایر علائم و نشانه‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد. پزشک می‌تواند با استفاده از بیلی‌متر سطح بیلی‌روبین در شیر مادر را اندازه‌گیری کند و با توجه به نتایج و علائم، تشخیص بیماری انجام می‌گیرد.

راه های درمان زردی ناشی از شیر مادر 

شیر مادر سرشار از مواد غذایی، پروتئین‌ها و ویتامین‌های لازم برای رشد نوزاد است و قطع شدن آن ممکن است عواقبی بدتر از زردی ناشی از شیر مادر را در وی ایجاد کند. در واقع تداوم شیردهی به نوزاد یکی از راهکارهای درمان زردی نوزاد است و لازم نیست به دلیل زردی؛ نوزاد را از مزایای شیر مادر محروم کنید.

درجه زردی نوزاد در صورتی که خفیف یا متوسط باشد؛ در منزل قابل کنترل خواهد بود. ممکن است با تجویز پزشک دفعات شیردهی به نوزاد افزایش یابد یا لازم باشد شیر خشک را در کنار شیر مادر به برنامه‌ی غذایی او اضافه کنید؛ به این ترتیب بیلی روبین بیشتری از طریق ادرار یا مدفوع دفع و بیماری رفع خواهد شد.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: درجه زردی نوزاد باید چند باشد؟

گرچه ممکن است در شرایط خاص پزشک از شما بخواهد برای یک روز شیردهی را کاملاً متوقف کنید؛ این اتفاق زمانی می‌افتد که میزان بیلی روبین در خون به بیشتر از 20 میلی گرم برسد. تنها راه چاره در این حالت؛ استفاده از دستگاه‌های فتوتراپی خواهد بود که با تشخیص به موقع و انجام روش‌های درمانی طبق تجویز پزشک متخصص، شاهد کاهش میزان بیلی روبین خواهیم بود. 

همانطور که می‌دانیم یکی از راه‌های مؤثر برای درمان زردی نوزاد، استفاده از فتوتراپی است؛ در این روش به کمک فیبر نوری و برخورد آن با سطح پوست، بیلی ‌روبین به مواد سازنده ادرار و مدفوع تبدیل می‌شود. در نهایت این امر موجب کاهش غلطت بیلی روبین در خون و درمان زردی نوزاد درمان خواهد شد. دستگاه فتوتراپی در تمامی بیمارستان‌ها موجود است؛ همچنین می‌توان از اجاره‌ی دستگاه زردی نوزاد در منزل بهره برد. به یاد داشته باشید در طول فتوتراپی، از چشم بند محافظ برای جلوگیری از آسیب چشم نوزاد استفاده کنید.

راهکار بعدی برای درمان زردی نوزاد در این شرایط استفاده از قطره‌ی بیلی ناستر طبق تجویز پزشک می‌باشد؛ که به شکل روزانه تأثیر مطلوبی در کاهش زردی نوزاد خواهد داشت. 

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: اجاره انواع دستگاه فتوتراپی و نحوه استفاده از آن

جلوگیری از زردی ناشی از شیر مادر

به دلیل اینکه امروزه بیماری زردی ناشی از شیر مادر آن چنان توسط پزشکان شناخته شده نیست، نمی‌توان از بروز این بیماری در نوزاد جلوگیری کرد؛ اما نکته‌ی مهم این است که نباید به دلیل نگرانی بابت این مسئله، شیردهی را قطع کنید. همانطور که قبلا اشاره شد شیر مادر سرشار از مواد غذایی، پروتئین‌ها و ویتامین‌های لازم برای رشد نوزاد است و قطع شدن آن ممکن است عواقبی بدتر از زردی را در نوزاد ایجاد کند.

شیر مادر تضمینی برای سلامت نوزادان بوده و تمام مواد مغذی مورد نیاز او را تأمین می‌کند. تحقیقات ثابت کرده با تغذیه از شیر مادر، نوزادان در برابر بیماری‌ها و عفونت‌های مختلف محافظت می‌شوند. طبق توصیه‌ی پزشکان، نوزادان در شش ماه اول زندگی باید 8 تا 12 بار در روز تغذیه کنند.

تغذیه ی مادر در زمان بروز زردی نوزاد

یکی از نکاتی که مادر شیرده باید هنگام ابتلای نوزاد به بیماری زردی رعایت کند، تغذیه‌ی مناسب در این دوران است. بهتر است با توجه به درجه‌ی زردی نوزاد به پزشک مراجعه کرده و برنامه‌ی غذایی مناسب خود را از ایشان دریافت کنید. لازم است طی دوران ابتلای نوزاد به زردی، مادر از غذاهای با طبع گرم تغذیه نکنید؛ چرا که ممکن است موجب افزایش شدت زردی نوزاد شود. در عوض توصیه می‌شود در این دوران غذاهایی با طبع سرد و معتدل در رژیم غذایی خود بگنجانید.

به عنوان مثال سعی کنید غذاهایی مثل آبگوشت، عسل، بادمجان یا بادام زمینی را میل نکنید؛ درمقابل مصرف ماست، دوغ، ماهی و لیمو شیرین در زمان ابتلای نوزاد مفید بوده و موجب کاهش زردی ناشی از شیر مادر می‌شود. بعضی از غذاها طبع معتدلی داشته و در مصرف آن‌ها باید جانب اعتدال رعایت شود؛ برخی از آن‌ها عبارتند از: فرنی، موز و شیر برنج. همچنین مصرف مواد غذایی مسهل به افزایش و بهبود عملکرد روده نوزاد و دفع بیشتر بیلی روبین کمک می‌کند؛ به عنوان مثال مصرف ترنجبین با مشورت پزشک برای رفع زردی نوزاد توصیه می‌شود.

پیشنهاد می‌کنم این مطلب را مطالعه کنید: تغذیه مناسب در زمان زردی نوزاد

اهمیت شیر مادر در درمان زردی نوزاد

در این قسمت می‌خواهیم با اصطلاحی به نام زردی ناشی از نقص شیردهی صحبت کنیم که متفاوت از زردی ناشی از شیر مادر می‌باشد. زردی ناشی از نقص شیردهی یکی از دلایل زردی فیزیولوژیک در نوزاد است و به دلیل ناکافی بودن شیر مادر به وجود می‌آید. به عبارتی علت این نوع زردی را می‌توان کاهش دفع مدفوع جنینی (مکونیوم) دانست که موجب افزایش جذب بیلی روبین از روده می‌شود؛ چرا که شیر مادر ملین است و به دفع مکونیوم و کاهش زردی نوزاد کمک می‌کند.

همانطور که گفتیم این نوع زردی به دلیل عدم تامین تغذیه‌ی مناسب نوزاد بروز پیدا کرده و اصولا علائم آن از چند هفته تا چند ماه ادامه دارد. در این شرایط در صورتی که میزان زردی نوزاد زیاد باشد، لازم است تغذیه‌ی نوزاد از طریق شیر خشک ادامه یابد تا شاهد کاهش علائم زردی باشیم. مادران شیرده باید در دوران شیردهی خصوصا بلافاصله پس از تولد نسبت به تغذیه‌ی خود آگاه و حساس باشند؛ چرا که تمام مواد غذایی که مادر مصرف می‌کند، ماده‌ی سازنده‌ی شیر نوزاد است.

سخن پایانی 

زردی شیر مادر یک بیماری تقریباً نادر است که تنها 3 درصد نوزادان به آن مبتلا می‌شوند و پزشکان هنوز علت دقیق وجود ماده‌ای در شیر مادر که باعث ایجاد این نوع از زردی می‌شود را، نمی‌دانند. با این حال زردی که به علت عوامل فیزیولوژیکی در نوزاد ایجاد می‌شود، با زردی ناشی از شیر مادر تفاوت دارد و تعداد بیشتری از نوزادان پس از تولد به آن مبتلا می‌شوند.

با این حال زردی ناشی از شیر مادر به علت تجمع بیلی روبین ایجاد شده و می‌تواند با استفاده از فتوتراپی و برخی روش‌های دیگر درمان شود؛ بنابراین جای نگرانی وجود ندارد. صرفا در 7 روز اول پس از تولد نوزاد، علائم آن را به خوبی چک کنید تا در صورت بروز تشخیص زردی در نوزاد، به موقع برای درمان آن اقدام کنید.